در چند دهه گذشته، دلار آمریکا همواره جایگاه مسلط در نظام مالی بین‌المللی را در اختیار داشته و بخش اعظم ذخایر ارزی جهان را به خود اختصاص داده بود. اما داده‌های جدید نشان می‌دهند که این سلطه در حال کاهش است و نظام پولی جهانی به سمت تنوع‌سازی ارزی حرکت می‌کند. روندی که برخی آن را «دلارزدایی» می‌نامند و آن را نشانه‌ای از تغییرات بنیادین در موازنه قدرت اقتصادی جهانی می‌دانند.
در این مقاله به بررسی جزئیات کاهش سهم دلار در ذخایر جهانی، جایگزین‌های در حال رشد، و پیامدهای اقتصادی و ژئوپلیتیکی این تحول می‌پردازیم.
کاهش سهم دلار به پایین ترین سطح در سه دهه گذشته
طبق تازه‌ترین گزارش منتشرشده توسط صندوق بین‌المللی پول (IMF)، سهم دلار آمریکا در ذخایر ارزی جهانی به ۵۷.۸ درصد رسیده است. این آمار پایین‌ترین سطح ثبت‌شده در طول ۳۰ سال اخیر به شمار می‌رود و نگرانی‌هایی جدی در مورد جایگاه آینده دلار به‌عنوان ارز ذخیره بین‌المللی ایجاد کرده است.
بررسی‌های تاریخی نشان می‌دهند که دلار در سال‌های ابتدایی قرن ۲۱ بیش از ۷۰ درصد سهم ذخایر جهانی را به خود اختصاص داده بود، اما اکنون با کاهش مداوم این سهم مواجه هستیم. این کاهش در حالی رخ می‌دهد که آمریکا با افزایش بدهی‌های داخلی و چالش‌های سیاسی و اقتصادی در سطح جهانی روبه‌رو است.
گرایش بانک های مرکزی به ارزهای جایگزین
در واکنش به نوسانات اقتصاد جهانی و تضعیف تدریجی دلار، بسیاری از بانک‌های مرکزی کشورها تصمیم گرفته‌اند ذخایر ارزی خود را متنوع کنند. این تصمیم بیشتر با هدف کاهش وابستگی به دلار و تقویت پایداری مالی اتخاذ شده است.
در حال حاضر، یورو با سهم حدود ۲۰ درصد، محبوب‌ترین جایگزین دلار به شمار می‌رود. همچنین ین ژاپن و فرانک سوئیس نیز جایگاه‌های قابل‌توجهی دارند. اما نکته جالب توجه، رشد تدریجی سهم رنمینبی چین است که هم‌اکنون به حدود ۲.۲ درصد رسیده و انتظار می‌رود در سال‌های آینده رشد بیشتری داشته باشد.
دلایل گرایش کشورها به دلارزدایی
مسئله دلارزدایی تنها به تنوع‌بخشی ارزی محدود نمی‌شود، بلکه دلایل سیاسی و راهبردی مهمی نیز پشت این تصمیمات نهفته است. کشورهای متعددی از جمله چین، روسیه، ایران، و برخی کشورهای آمریکای لاتین، تلاش دارند از زیر نفوذ مالی آمریکا خارج شوند و برای مبادلات تجاری خود به سراغ ارزهای دیگر بروند.
این گرایش نه‌تنها ناشی از نگرانی‌های اقتصادی، بلکه نتیجه تحریم‌های اقتصادی گسترده آمریکا علیه برخی کشورها نیز هست. دولت‌هایی که تجربه قطع ارتباط از نظام مالی بین‌المللی را داشته‌اند، به دنبال راهکارهایی برای کاهش ریسک‌های مشابه در آینده هستند.
پیامدهای جهانی کاهش نفوذ دلار
کارشناسان اقتصادی بر این باورند که اگر روند فعلی ادامه یابد، قدرت اقتصادی و سیاسی آمریکا ممکن است در بلندمدت تضعیف شود. دلار آمریکا به‌عنوان ابزار اصلی نفوذ ژئوپلیتیکی ایالات متحده عمل می‌کند و کاهش نقش آن می‌تواند توان اعمال فشار اقتصادی بر کشورهای دیگر را کاهش دهد.
همچنین، تضعیف دلار می‌تواند به افزایش نرخ بهره در داخل آمریکا، افت قدرت خرید و کاهش جذابیت سرمایه‌گذاری در اقتصاد آمریکا منجر شود. با توجه به اینکه دلار هم‌اکنون ستون اصلی بازارهای مالی بین‌المللی، تسویه‌های تجاری، و قیمت‌گذاری نفت و سایر کالاهاست، تغییر در جایگاه آن می‌تواند اثرات دومینووار در سراسر جهان ایجاد کند.
نتیجه گیری
کاهش چشمگیر سهم دلار آمریکا در ذخایر ارزی جهانی را می‌توان به‌عنوان هشداری برای آینده نظام مالی بین‌المللی دانست. اگرچه دلار همچنان ارز غالب جهان است، اما نشانه‌هایی واضح از حرکت نظام مالی جهانی به‌سوی ساختاری چندقطبی دیده می‌شود که در آن ارزهایی چون یورو، رنمینبی و حتی دارایی‌های دیجیتال می‌توانند نقش‌های پررنگ‌تری ایفا کنند.
برای سرمایه‌گذاران، تحلیل‌گران و سیاست‌گذاران، درک این روند و پیامدهای آن، می‌تواند نقش کلیدی در تصمیم‌گیری‌های راهبردی آینده داشته باشد. اکنون بیش از هر زمان دیگری، اقتصاد جهانی نیازمند بازنگری در وابستگی خود به دلار است.