شبکه اتریوم، دومین بلاک‌چین بزرگ جهان، به‌عنوان بستری برای اجرای قراردادهای هوشمند و اپلیکیشن‌های غیرمتمرکز شناخته می‌شود. اما انجام هر فعالیتی در این شبکه نیازمند پرداخت هزینه‌ای است به نام «گاز». در واقع گاز نیروی محرکه‌ی تمام تراکنش‌ها و عملیات محاسباتی در اتریوم است و بدون آن، هیچ فعالیتی روی این بلاک‌چین انجام نمی‌شود. در این مقاله بررسی می‌کنیم که گاز چیست، چگونه کار میکند، چه عواملی بر آن تأثیر می‌گذارند، و چگونه می‌توان هزینه‌های گاز را مدیریت کرد.
گاز (Gas) در اتریوم چیست؟
گاز در اتریوم، واحدی برای اندازه‌گیری انرژی محاسباتی مورد نیاز جهت انجام فعالیت‌ها و تراکنش‌ها در شبکه است. فعالیت‌هایی مانند انتقال توکن، اجرای قرارداد هوشمند، تعامل با اپلیکیشن‌های غیرمتمرکز و حتی ثبت اطلاعات ساده، همگی نیاز به اجرای کد دارند که منابع محاسباتی شبکه را مصرف میکند. گاز در واقع هزینه استفاده از این منابع است.
گاز به خودی خود ارز دیجیتال نیست، بلکه یک معیار فنی است. کاربران برای پرداخت هزینه گاز، از ارز اتر (ETH) استفاده می‌کنند. هدف از تعریف گاز این است که استفاده بی‌رویه از منابع شبکه کنترل شود و جلوی حملات احتمالی مانند حمله‌های اسپم گرفته شود.
چرا گاز در شبکه اتریوم ضروری است؟
وجود گاز در شبکه اتریوم نقش حیاتی در جلوگیری از استفاده بیش از حد و ناامن از منابع شبکه دارد. فرض کنید یک کاربر بتواند بدون هزینه، کدی بنویسد که به طور بی‌نهایت در شبکه اجرا شود؛ این می‌تواند کل سیستم را مختل کرده یا آن را کند و ناکارآمد کند. گاز باعث می‌شود هر کاربر مجبور باشد برای استفاده از توان پردازشی شبکه هزینه پرداخت کند، بنابراین فقط عملیات‌های منطقی و ضروری در شبکه انجام می‌شوند.
از سوی دیگر، گاز به عنوان انگیزه‌ای برای اعتبارسنج‌ها عمل میکند. آن‌ها در ازای تأیید تراکنش‌ها و تأمین امنیت شبکه، کارمزد گاز دریافت می‌کنند. این ساختار باعث می‌شود که همه کاربران و مشارکت‌کنندگان در شبکه رفتارهای سودمند و بهینه داشته باشند.
اجزای اصلی گاز: Gas Limit و Gas Price
برای درک بهتر ساختار گاز و نحوه محاسبه هزینه‌های تراکنش، باید با دو مؤلفه‌ی اصلی آن آشنا شویم: Gas Limit و Gas Price. این دو فاکتور، در کنار یکدیگر، تعیین می‌کنند که کاربر چقدر باید برای انجام یک تراکنش هزینه پرداخت کند.
Gas Limit به معنای حداکثر گازی است که کاربر حاضر است برای تراکنش خود مصرف کند. این مقدار به نوع تراکنش وابسته است.
Gas Price نشان‌دهنده مبلغی است که کاربر برای هر واحد گاز می‌پردازد و معمولاً بر اساس Gwei بیان می‌شود. Gwei یکی از واحدهای کوچکتر اتر است که به دلیل دقت بالا برای محاسبه گاز استفاده می‌شود.
Gas Limit (حد گاز)
Gas Limit مشخص میکند که چه مقدار گاز حداکثر می‌تواند برای یک تراکنش خاص مصرف شود. اگر اجرای تراکنش از این مقدار بیشتر شود، اجرا متوقف می‌شود و بخشی از هزینه‌ها نیز ممکن است سوخت شود. این مکانیزم نوعی حفاظ برای کاربران است تا از مصرف گاز غیرمنتظره جلوگیری شود.
برای مثال، انتقال ساده اتر به آدرس دیگر معمولاً به ۲۱,۰۰۰ گاز نیاز دارد. اما اجرای یک قرارداد هوشمند پیچیده ممکن است چند صد هزار گاز مصرف کند. توسعه‌دهندگان معمولاً مقدار مناسبی برای Gas Limit تعیین می‌کنند تا از خطاهای احتمالی جلوگیری کنند.
Gas Price (قیمت گاز)
Gas Price، قیمتی است که کاربر برای هر واحد گاز پرداخت میکند. این قیمت بر اساس شرایط بازار و میزان شلوغی شبکه تغییر میکند. هرچه کاربران بیشتری هم‌زمان بخواهند تراکنش‌هایشان ثبت شود، میان آن‌ها رقابت بیشتری برای پیشنهاد Gas Price بالاتر به وجود می‌آید.
قیمت گاز معمولاً بر حسب Gwei نمایش داده می‌شود. کاربران می‌توانند در کیف پول‌هایی مثل MetaMask یا سایت‌هایی مثل Etherscan، قیمت لحظه‌ای گاز را بررسی کرده و Gas Price مناسب برای تراکنش خود انتخاب کنند.
فرمول محاسبه هزینه نهایی تراکنش
برای اینکه بدانیم دقیقاً چه مقدار ETH برای انجام یک تراکنش باید پرداخت کنیم، از فرمول زیر استفاده می‌شود:
- Transaction Fee = Gas Used × Gas Price
برای مثال، اگر تراکنشی ۲۱,۰۰۰ گاز مصرف کند و قیمت گاز ۲۰ Gwei باشد، هزینه کل برابر می‌شود با:
۲۱,۰۰۰ × ۲۰ = 420,۰۰۰ Gwei = 0.00042 ETH
این فرمول ساده، پایه‌ای‌ترین روش برای محاسبه هزینه تراکنش‌هاست. با این حال، پس از ارتقای EIP-1559 ساختار آن کمی تغییر کرده که در بخش بعد توضیح می‌دهیم.
تغییرات مهم با ارتقای EIP-1559
EIP-1559 یکی از مهم‌ترین ارتقاهای تاریخ شبکه اتریوم است که در آگوست ۲۰۲۱ و با هارد فورک لندن پیاده‌سازی شد. این ارتقا ساختار محاسبه کارمزدها را تغییر داد و آن را به سمت شفافیت و پیش‌بینی‌پذیری بیشتر هدایت کرد.
در این مدل جدید، به‌جای اینکه فقط قیمت گاز را کاربران مشخص کنند، شبکه یک Base Fee به صورت خودکار برای هر بلاک محاسبه میکند. این مقدار بر اساس شلوغی شبکه تنظیم می‌شود و به طور دائم تغییر میکند. علاوه بر آن، کاربران می‌توانند یک Tip یا Priority Fee به اعتبارسنج‌ها پیشنهاد دهند تا تراکنش‌شان سریع‌تر انجام شود.
عوامل مؤثر بر هزینه گاز در اتریوم
هزینه‌ای که شما برای یک تراکنش در اتریوم پرداخت می‌کنید، فقط به نوع آن تراکنش وابسته نیست. عوامل مختلفی می‌توانند روی مقدار نهایی گاز مصرف‌شده و هزینه آن تأثیرگذار باشند.
در این بخش، چند عامل کلیدی را بررسی می‌کنیم:
- پیچیدگی قرارداد هوشمند: قراردادهای پیچیده، شامل عملیات‌های متعدد، توابع تو در تو و حجم زیادی از داده هستند. اجرای این کدها به گاز بیشتری نیاز دارد، در نتیجه هزینه بیشتری دارند.
- شلوغی شبکه: در ساعات شلوغی یا رویدادهای خاص مثل فروش NFT یا لانچ توکن، حجم تراکنش‌ها افزایش یافته و در نتیجه قیمت گاز به طور چشمگیری بالا می‌رود.
- پیشنهاد Tip بیشتر: اگر کاربران Tip بیشتری برای تراکنش خود اختصاص دهند، احتمال اینکه تراکنش آن‌ها در بلاک بعدی قرار گیرد بیشتر می‌شود. این رقابت باعث افزایش متوسط قیمت گاز در کل شبکه می‌شود.
- اندازه داده (Data Size): هرچه داده‌ای که در تراکنش گنجانده می‌شود بیشتر باشد (مثل متادیتای NFT یا اطلاعات یک توکن خاص)، گاز بیشتری مصرف می‌شود.
چگونه گاز را مدیریت کنیم تا کارمزد کمتری بپردازیم؟
اگر هوشمندانه عمل کنید، می‌توانید در بسیاری از موارد هزینه گاز کمتری پرداخت کنید. در ادامه چند راهکار عملی برای کاهش کارمزدها معرفی می‌کنیم:
- تراکنش در زمان خلوت: معمولاً ساعات بامداد (به‌وقت جهانی) یا آخر هفته‌ها، شبکه خلوت‌تر است و کارمزدها کمتر هستند.
- استفاده از ابزارهای پیش‌بینی قیمت گاز: سایت‌هایی مثل etherscan.io/gastracker به شما نشان می‌دهند که چه زمانی مناسب‌تر برای ارسال تراکنش است.
- شبکه‌های لایه دوم: شبکه‌هایی مانند Arbitrum، Optimism یا zkSync با اجرای تراکنش‌ها خارج از بلاک‌چین اصلی، هزینه‌ها را به شدت کاهش می‌دهند.
- تنظیم دستی Gas Price و Tip: در کیف پول‌های پیشرفته می‌توانید این مقادیر را به‌صورت دستی تنظیم کنید تا تعادل بهتری میان سرعت و هزینه برقرار شود.
آینده گاز در اتریوم: اتریوم ۲.۰ و مدل های جدید
با ورود اتریوم به فاز نهایی انتقال به اثبات سهام (Proof of Stake) و معرفی راهکارهای نوینی مانند Sharding و Proto-Danksharding، هزینه‌های گاز به تدریج کاهش می‌یابند. این تغییرات با هدف افزایش مقیاس‌پذیری، سرعت و کاهش بار شبکه اجرا شده‌اند.
در آینده، کاربران عادی حتی بدون نیاز به استفاده از شبکه اصلی اتریوم، می‌توانند از مزایای این اکوسیستم استفاده کرده و کارمزدهای پایین‌تری بپردازند. اتریوم به سمت ساختار ماژولار حرکت میکند؛ جایی که شبکه‌های جانبی کار اصلی را انجام می‌دهند و زنجیره اصلی به‌عنوان لایه امنیتی باقی می‌ماند.
نتیجه گیری
گاز در اتریوم فقط یک مفهوم فنی نیست، بلکه یکی از پایه‌های کلیدی عملکرد صحیح این بلاک‌چین است. درک دقیق نحوه عملکرد گاز، اجزای آن، و چگونگی مدیریت آن می‌تواند به کاربران کمک کند تا تجربه‌ای بهتر، سریع‌تر و ارزان‌تر از شبکه اتریوم داشته باشند. آینده اتریوم نیز با نوآوری‌هایی در مسیر کاهش کارمزد و بهبود تجربه کاربری در حال رقم خوردن است.